W dniach 11-12 września 2021 roku w Wyższej Szkole Humanitas odbył się Zjazd Stowarzyszenia Badań nad Źródłami i Funkcjami Prawa „FONTES”. X Zjazdowi Stowarzyszenia towarzyszyła ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Prawo jako narzędzie opresji”
Program X Zjazdu Fontes: KLIKNIJ TUTAJ
Cele naukowe konferencji:
Celem nadrzędnym konferencji, który wyraża powołane hasło, jest refleksja nad ogólnoświatowym wzrostem tendencji do demontażu systemu swobód obywatelskich i liberalnego ładu demokratycznego. Sytuacja pandemii SarsCov-2 sprzyja temu zjawisku, które można określić mianem „antyliberalnej kontrrewolucji”. Zwalczanie pandemii i jej skutków stwarza bowiem okazję do wprowadzania regulacji powiększających przewagę Państwa nad obywatelem. Także takich, które nie są de facto związane z pandemią, ale są uzasadniane potrzebą jej zwalczania. Problematyka zarysowana powyżej interesuje nas zarówno z punktu widzenia procesu tworzenia prawa, jak i jego stosowania. Proponujemy koncentrację wystąpień uczestników konferencji zwłaszcza na kilku zagadnieniach węzłowych, które prezentują się, jak niżej.
Kryzys liberalnego paradygmatu prawoznawstwa a populistyczny agonizm
Kryzys demoliberalizmu objawia się m.in. podważeniem mitu o apolityczności prawoznawstwa zarówno w zakresie jego metod, podstawowych teorematów, jak i dotychczasowych dokonań. Alternatywą wydaje się agonistyka, czyli dopuszczenie politycznego decydowania o granicach polityczności. Wiąże się z tym rywalizacja o polityczne wpływy nie tylko w organach i instytucjach tradycyjnie pojętej władzy, ale także w prawoznawstwie i Akademii. Podstawowym problemem w tym aspekcie jest kwestia zabezpieczenia granic agonu przed dryfem w kierunku rozwiązań autorytarnych.
Sub colore Iuris – woluntaryzm procesów legislacyjnych w okresie pandemii
Chodzi o – rozumianą w różnych aspektach – legitymizację dewastacji standardów procesu prawotwórczego w demokratycznym państwie prawa. Nie budzi wątpliwości, iż w ostatnim okresie nasila się zjawisko ignorowania zasad, reguł i standardów procesu prawotwórczego pod pretekstem podejmowania działań niezbędnych i „presji czasu”. Niesie to ze sobą określone konsekwencje, nie tylko doraźne, ale i systemowe. W tym kontekście pojawia się pytanie o długofalowe skutki deprecjacji podstawowyc wartości przypisywanych prawu – stabilności prawa i pewności prawa.
Działalność sądów w państwie quasi – stanu nadzwyczajnego
Prawo wykorzystane w umiejętny sposób przez silniejszego umożliwia represjonowanie słabszych. Prawo jest także bardzo przydatnym instrumentem pozwalającym na podejmowanie działań wygodnych z punktu widzenia polityki, może także być źródłem zysku i w praktyce realizować sprzeczne funkcje do tych, które nadano im na etapie stanowienia prawa. Dlatego też właśnie sądy powinny bardzo krytycznie odnosić się do tego typu działań, piętnować je i starać się nadawać prawu taki kierunek, który byłby zgodny z intencją prawodawcy. W tym celu sądy nie mogą odwoływać się tylko i wyłącznie do konkretnych przepisów, muszą poszukiwać wartości. Wartości, które mają charakter uniwersalny, którym hołduje społeczność europejska muszą być postrzegane jako takie, które nie podlegają negocjacjom. Nie można ich modyfikować, zmiękczać twierdzić, że ważniejsze są prawa obywatelskie. W tym kontekście przedmiotem refleksji powinno być aplikowanie przez sądy krajowe podstawowych wartości z punktu widzenia Europejczyków zawartych w takich aktach normatywnych jak Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności czy Karta Praw Podstawowych. Refleksji tej nie można oczywiście podejmować w oderwaniu od działań głównych sądów europejskich: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Działania tych sądów mają ogromne znaczenie z punktu widzenia wzmacniania pozycji jednostek, budowania wspólnoty obywateli a nie wspólnoty państw. Dzięki wysiłkom podejmowanym przez te sądy można dziś mówić o kształtowaniu się europejskiego systemu ochrony praw podstawowych, który Stowarzyszenie Badań nad Źródłami i Funkcjami Prawa FONTES jest jedynie uzupełniany przez systemy konstytucyjne poszczególnych państw.
Tego rodzaju podejście wydaje się współcześnie niezbędne. Obywatel musi być lepiej chroniony przed własnym państwem, móc dokonywać nowych wyborów, poszerzać swoją przestrzeń życiową i rzucać wyzwanie państwu, gdy to, korzystając ze stworzonych przez siebie przepisów nie chce akceptować jego wyborów. Biorąc to pod uwagę nie można abstrahować od kondycji współczesnego wymiaru sprawiedliwości. W dyskusji poświęconej opresyjności prawa konieczne wydaje się zatem odniesienie do stanu polskiego sądownictwa i prokuratury i podjęcie próby refleksji nad intensywnością oddziaływania władzy wykonawczej na ścieżki kariery i awanse w polskim wymiarze sprawiedliwości.
Prawo a „negatywne” kształtowanie ładu aksjonormatywnego
Problematyka opresyjności wiąże się nie tylko z prawem, jako narzędziem kontroli społecznej, lecz jest przedmiotem szerokiej refleksji naukowej w naukach społecznych, zwłaszcza w psychologii i socjologii. Ustalenie treści kompletu normatywnego jest niezbędne do dokonania wiarygodnej wykładni prawa, nie będzie zatem możliwe bez ukazania mechanizmów psychicznych, które determinują postawy antyspołeczne i zachowania agresywne względem danych grup społecznych, czy też bez odniesienia się do zakodowanych kulturowo mechanizmów wykluczenia. Oczywiście, mechanizmy te mogą ulec instytucjonalizacji i w ten sposób stać się elementem prawa, będąc reprodukowanymi przez instytucje państwowe.
Modele edukacji prawniczej w państwie quasi – stanu nadzwyczajnego
W sytuacji permanentnego ataku na akceptowane dotąd, jako fundament państwa, wartości demokratyczne i liberalne, naukowcy i wykładowcy przedmiotów prawniczych, zarówno teoretycznoprawnych, jak i dogmatycznoprawnych, znajdują się na rozdrożu „między tym jak powinno być, a tym jak jest”. Adekwatna do problemu wydaje się wypowiedź sędziego Holmes’a: „Prawo jest takie, jakimi są prawnicy, a prawo i prawnicy są tacy jakimi czynią ich szkoły prawa”. Powstaje pytanie, czy i jaki model edukacji prawniczej, z określonym podejściem do prawa, jest w stanie poradzić sobie z demontażem systemu demokratycznego i chronionych przezeń praw podmiotowych.
Komitet naukowy konferencji:
dr hab. Monika Augustyniak, prof. KA
dr hab. Maciej Borski, prof. WSH
prof. dr hab. Paweł Chmielnicki
dr hab. Bolesław M. Ćwiertniak, prof. WSH|
dr hab. Jarosław Czerw, prof. UJK
prof. dr hab. Piotr Dobosz
dr hab. Dorota Fleszer, prof. WSH
dr hab. Agata Jurkowska-Gomułka, prof. WSiZ
dr hab. Magdalena Gurdek, prof. WSH
dr hab. Michał Kaczmarczyk, prof. WSH
dr hab. Kalisz Anna, prof. UP
dr hab. Michał Kasiński, prof. UŁ
dr hab. Anna Konert, prof. UŁ
dr hab. Andrzej Korybski, prof. UMCS
dr hab. Grzegorz Krawiec, prof. UP
prof. dr hab. Piotr Kruszyński
dr hab. Marian Liwo, prof. WSH
prof. dr hab. Adam Lityński
dr hab. Rafał Mańko
dr hab. Grzegorz Maroń, prof. UR
dr hab. Marek Mączyński, prof. UJ
dr hab. Jerzy Paśnik, prof. WSFiB Vistula
dr hab. Dariusz Rozmus, prof. WSH
dr hab. Piotr Ruczkowski, prof. UJK
prof. dr hab. Adam Sulikowski
prof. dr hab. Halina Zięba-Załucka
prof. dr hab. Mariusz Załuck
dr Maria Zrałek, prof. WSH
dr Ewelina Żelasko – Makowska, prof. UJD.
