Pojęcie jedzenia emocjonalnego pojawiło się już w latach 60. XX wieku, miało ono odpowiedzieć na pytanie z jakiego powodu ludzie, którzy nie odczuwają fizjologicznego głodu spożywają jedzenie. Okazało się, że osoby z otyłością, mają trudność w wyrażeniu stanów emocjonalnych, mają niską świadomość interoceptywną i nie odróżniają określonych emocji od głodu. Przyczyną nadmiernego spożywania produktów żywnościowych często jest napięcie nerwowe, stres i złość. Pod wpływem tych czynników pacjenci dążąc do rozładowania napięcia nerwowego przyjmują zbyt duże porcje pokarmów.
Kiedy pacjent nie jest świadomy swojego stanu emocjonalnego, może mylnie uznać, że towarzyszące mu objawy to głód. Za regulację głodu i sytości odpowiada ośrodek zlokalizowany w podwzgórzu. Objawy związane z głodem są związane z fizycznymi zmianami, które chronią organizm przed niedoborem energii. Głód jest niezbędny do przetrwania i zachowania homeostazy. Natomiast apetyt jest związany wyłącznie ze sferą psychiczną, emocjonalną. Jest to chęć spożycia konkretnego produktu spożywczego. Brak umiejętności radzenia sobie ze stresem także przyczynia się do wzrostu ilości konsumowanego pokarmu. Częste powtarzanie tego modelu rozładowywania napięcia także może prowadzić do otyłości.
Metody leczenia
Jedną z metod umożliwiających pacjentowi naukę samokontroli oraz analizę wpływu czynników emocjonalnych, psychologicznych i stresu na ilość i jakość przyjmowanego pokarmu jest wprowadzenie dziennika żywieniowego. Dietetyk w każdym momencie może zniwelować popełniane, nieświadome błędy u pacjentów. Za pomocą tego ćwiczenia pacjent będący w trakcie procesu redukcji masy ciała zapisuje w wyznaczonym miejscu godziny przyjmowanych posiłków, rodzaj spożywanych pokarmów i płynów oraz dokonuje niezbędnych notatek dotyczących samopoczucia, spożycia produktów dodatkowych, emocji, które mogą być istotne dla przebiegu procesu dietoterapii. Dzięki tym zapiskom dietetyk może dokładnie zanalizować ewentualne błędy popełniane przez pacjenta, dokonać odpowiedniej korekty oraz także zanalizować stopień zaangażowania w realizacji planu żywieniowego. Zapis emocji w dzienniku pokazuje też relacje między nastrojem pacjenta a określoną preferencją żywieniową. Dzienniczek żywieniowy stanowi ważny element budujący świadomość zachowań (cognition) i nawyki żywieniowe (behaviour).
Dodatkowym elementem pomagającym w analizie ilości spożywanego pokarmu jest wykonywanie zdjęć przygotowywanych posiłków (metoda fotograficzna). Przydatne jest także zadawanie pytań uzupełniających dotyczących obróbki kulinarnej, dokładnego sposobu przyrządzenia potrawy. Ze względu na to, że bardzo często u pacjentów stosujących dietę ubogoenergetyczną dochodzi do powstawania tak zwanego zjawiska fiksacji nad stosowaną dietą, zaleca się, aby stosować w zapisie jadłospisu miary gospodarcze i miarę możliwości jak najprostszy zapis bez dodatkowych informacji odnoszących się do dietetycznych aspektów komponowania posiłków. Należy także nie przekazywać pacjentowi informacji o konieczności całkowitego wykluczenia jego ulubionych potraw. Badania naukowe wskazują, że osoby stosujące restrykcje żywieniowe, statystycznie zjadają więcej pokarmów niż osoby nie stosujące diety. Nadmierna restrykcja przyczynia się do powstawania epizodów objadania się.
Głód a emocje
Pokarm, który spożywa człowiek oddziałuje na funkcjonowanie emocjonalne, poznawcze i behawioralne człowieka, dlatego w edukacji żywieniowej należy zwrócić uwagę pacjentowi na prawidłowe rozpoznanie stanu, który mu towarzyszy przed zjedzeniem pokarmu. Prawidłowe rozpoznanie głodu a emocji jest kluczowe. Poniższa tabela ma za zadanie ułatwić pacjentowi to zadanie.
|
Kryterium |
Głód |
Zachcianka/ emocje |
|
Ile czasu mniej więcej musi upłynąć, aby to uczucie się pojawiło po posiłku? |
Około kilka godzin po posiłku (w zależności od jego wielkości i produktów z jakich się składał) |
Może się pojawić bezpośrednio po posiłku |
|
Jakie sygnały z ciała towarzyszą temu odczuciu? |
Burczenie w brzuchu, mdłości, spadek energii, zmęczenie, trudności z koncentracją |
Napięcie, nawracające myśli |
|
Czy to uczucie jest trwałe czy przejściowe? |
Raczej trwałe - nie zniknie dopóki nie przyjmiemy pożywienia |
Przejściowe- może zniknąć bez zaspokojenia zachcianki |
|
Jaka jest przyczyna tego uczucia? |
Spadek energii |
Często związana z odczuwanymi emocjami, stresem lub zmęczeniem |
|
Jakie produkty są w stanie zaspokoić to odczucie (większość produktów spożywczych vs. konkretny produkt) |
Dowolny produkt |
Tylko ten określony, którego dotyczy zachcianka |
|
W jaki sposób rozwija się to uczucie (stopniowo vs nagle) |
Stopniowo |
Nagle |
|
Czy to uczucie może minąć samoistnie? |
Nie |
Tak |
Procesualny model regulacji emocji zakłada, że człowiek jest w stanie wpływać na to jakie emocje odczuwa w danej chwili. Istnieją strategie zarówno antycypacyjne (wyprzedzające)- skoncentrowane na przyczynach tak jak: unikanie ludzi bądź sytuacji wyzwalających niepożądane emocje, zmiana środowiska, przekierowanie uwagi, ponowna ocena sytuacji jak i reaktywne (strategie w odpowiedzi) tak jak tłumienie, maskowanie i hamowanie emocji. Należy brać czynny udział w procesach edukacji emocjonalnej pacjentów, pokazywać strategie i konsekwencje prawidłowej odpowiedzi na życiowe czynniki emocjonalne. Należy pamiętać, że dieta i wybory żywieniowe to tylko jednej z elementów całego życia naszych pacjentów.
Na pograniczu medycyny i psychologii
Trudności w obszarze odżywiania mogą mieć różne podłoże, jeśli dotyczą one np. sfery emocjonalnej, radzenia sobie ze stresem, samooceny, sformułowanie jedynie najlepszych zaleceń w obszarze diety czy aktywności fizycznej może być niewystarczające. Psychodietetyka to dziedzina łącząca wiedzę medyczną dotyczącą diet i zdrowia z wiedzą psychologiczną.
Psychodietetyka w Wyższej Szkole Humanitas to interdyscyplinarny program studiów podyplomowych, którego celem jest przygotowanie specjalistów wspierających osoby zmagające się z różnymi problemami w sferze odżywiania. Celem studiów jest wyposażenie słuchaczy w wiedzę i umiejętności umożliwiające efektywne wykonywanie swojej pracy z pacjentem/klientem, poprzez całościowe spojrzenie na jego sytuację zarówno w sferze odżywiania jak i aspektów psychologicznych.
Uczestnicy studiów z zakresu psychodietetyki otrzymają wiedzę i umiejętności praktyczne profilaktyki zaburzeń odżywiania, ich diagnozy oraz nowoczesnych metod interwencji i elementów terapii. Podczas zajęć szczególny nacisk położony jest na kształtowanie umiejętności w obszarze kontaktu z pacjentem/klientem, budowania jego motywacji, komunikacji z nim, prowadzeniem dialogu, zastosowaniem elementów terapii poznawczo-behawioralnej. Uczestnicy studiów zapoznani zostaną z wiedzą z zakresu psychologii, dietetyki, prawnych i etycznych aspektów wykonywania pracy psychodietetyka. Nabędą też tak ważne umiejętności budowania własnego wizerunku oraz komunikowania się z wykorzystaniem social mediów.
Więcej informacji o kierunku psychodietetyka w Wyższej Szkole Humanitas: KLIKNIJ TUTAJ
Dr Patrycja Kłósek
Dietetyk kliniczny, psychodietetyk, doktor nauk o zdrowiu, absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Uniwersytetu SWPS. Autorka publikacji i badań z zakresu leczenia otyłości. Pracę doktorską pisała na temat wykorzystania technik motywacyjnych w leczeniu otyłości. Uczestniczka dziesiątek konferencji naukowych i szkoleń. Szkoli żywieniowców z całego kraju do pracy w zawodzie. Specjalista do spraw redukcji masy ciała. Jej pacjenci zrzucili już razem dziesiątki ton kilogramów. Od 7 lat właściciel sieci gabinetów dietetycznych Paleta Diet specjalizujących się w psychodietetyce. Pasjonatka prostego i smacznego gotowania. Jej największa pasją jest praca ze studentami których uczy jak zmieniać życie swoim pacjentom. Jej misją jest zmiana życia pacjentów na lepsze.
W Palecie Diet pomagamy naszym pacjentom nie tylko zmieniać ich nawyki żywieniowe, zmieniamy ich życie, podnosimy jego jakość. W leczeniu dietetycznym wykorzystujemy innowacyjne techniki psychodietetyki, które pomagają naszym pacjentom pokonywać wszelkie przeszkody w dążeniu do zdrowia i dobrego samopoczucia. W leczeniu jesteśmy partnerami, wspieramy i otaczamy troską każdego kto obdarzy nas swoim zaufaniem. Za to kocham swoją pracę. Przez lata stała się ona nie tylko moją pasją ale też misją.
Codziennie obserwuję jak nasi pacjenci zmieniają siebie, patrzę z boku jak kolejne osoby dzięki naszej pomocy zmieniają perspektywę swojego życia na lepszą, przechodzą totalne metamorfozy zarówno te dotyczące wyglądu jak i te większe dotyczące sposobu myślenia i życia.
